Jasieniec piaskowy

Jasieniec piaskowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	dzwonkowate
Rodzaj	jasieniec
Gatunek	jasieniec piaskowy
	Nazwa systematyczna
	Jasione montana L.; Sp. Pl. 2: 928. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jasieniec piaskowy (Jasione montana L.) – gatunek rośliny z rodziny dzwonkowatych. Jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie od Portugalii po Ural, obecny poza tym w północno-zachodniej Afryce, a jako introdukowany także we wschodniej części Stanów Zjednoczonych Ameryki^[3]. W Polsce pospolity niemal w całym kraju (brak go lub rzadko rośnie tylko w Karpatach)^[4]. Bywa uprawiany jako roślina ozdobna.

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna o pionowym^[5] i wrzecionowatym^[6] korzeniu i wzniesionych, czasem podnoszących się łodygach^[5] o wysokości od kilku cm do 50, rzadko nawet 60 cm^[7]. Łodygi rozgałęziają się w dolnej części i u dużych okazów bywają liczne. Rozłogów brak^[5]. Owłosienie bardzo zmienne – czasem włoski są bardzo nieliczne, częściej jednak roślina, zwłaszcza w dolnej części pokryta jest gęsto szczecinkowatymi włoskami^[5]. W górnej części łodygi są bezlistne i bruzdowane^[5].
Liście: Siedzące^[5], skupione gęsto w dolnej części pędu^[6], ku jego szczytowi liście są coraz rzadsze i mniejsze^[5]. Blaszki są lancetowate do łopatkowato lancetowatych, u dolnych liści tępe, u wyższych słabo zaostrzone. Brzegi faliste do piłkowanokarbowanych, szorstkie^[5].
Kwiaty: Zebrane w główki na szczytach pędów i wsparte wielolistną okrywą. Jej listki są łopatkowato rombowate, całobrzegie lub z nielicznymi ząbkami na szczycie, owłosione od wewnątrz. Poszczególne kwiaty są drobne, osadzone na cienkich szypułkach długości kilku mm. Kielich z 5 szydlastymi, zwykle rozpostartymi działkami. Korona początkowo rurkowata, potem rozdzielająca się na płasko rozpostarte i wąskie, rozdzielone niemal do nasady łatki, zwykle niebieskie, rzadziej różowawe lub białawe. Nitki pręcików niebieskie. Pylniki zrośnięte nasadami, białawe. Niebieska szyjka słupka zwieńczona jest 2, rzadziej 3 znamionami^[5].
Owoce: Błoniasta^[5], 5-kanciasta, dwukomorowa torebka^[6] zawierająca drobne, elipsoidalne i spłaszczone nasiona^[5].

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia^[5], hemikryptofit^[7]. Kwitnie od czerwca do września^[7]^[5]. Kwiaty są owadopylne. Nasiona rozsiewane są przez wiatr^[6].

Rośnie na glebach piaszczystych i kamienistych^[5], zwykle bezwapiennych, w miejscach słonecznych^[6] i suchych^[5]. Rośnie w murawach napiaskowych, w borach, na skrajach lasów, porębach leśnych^[5]^[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Koelerio-Corynephoretea^[8]. Ziele zawiera alkaloidy^[6].

Kariotyp tego gatunku liczy 2n = 12 chromosomów^[7].

Zmienność

J. montana L. var. montana – ma szczeciniasto owłosione i przeważnie wzniesione łodygi o ponad 15 cm wysokości^[7]. Listki okrywy koszyczka przeważnie ząbkowane. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Koelerio-Corynephoretea^[8]. W Polsce pospolity na niżu^[7].
J. montana L. var. litoralis Fries – łodygi prawie nagie, o długości 15–30 cm, w dole pokładające się, a w górnej części podnoszące się. Listki okrywy całobrzegie. Występuje tylko na nadmorskich piaskach. Gatunek charakterystyczny dla All. Koelerion albescentis i Ass. Helichryso-Jasionetum^[8].

Zastosowanie

Jest uprawiany jako roślina ozdobna jednoroczna lub dwuletnia^[9]^[10]. Jest dość rzadki w uprawie, częściej uprawiane są inne gatunki, np. jasieniec trwały^[9]. Najlepiej rośnie na przepuszczalnej glebie ogrodowej w pełnym słońcu lub w półcieniu. Nie lubi żyznej gleby, korzystne jest natomiast dodanie niewielkiej ilości dolomitu^[9]. Rozmnaża się przez wysiew nasion jesienią.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ Jasione montana L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-24] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 309, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XII. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 52-53.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986, s. 207. ISBN 83-02-00607-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 451. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ BeataB. Grabowska BeataB., TomaszT. Kubala TomaszT., Encyklopedia bylin. T. 1, A-J, Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2011, s. 504, ISBN 978-83-7506-845-0, OCLC 802818812 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[powo-3] Jasione montana L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-24] .

[4] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 309, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[pawlowski-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XII. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 52-53.

[jesienna-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986, s. 207. ISBN 83-02-00607-6.

[klucz-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 451. ISBN 83-01-14342-8.

[C-8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[E-9] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[grabowska-10] BeataB. Grabowska BeataB., TomaszT. Kubala TomaszT., Encyklopedia bylin. T. 1, A-J, Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2011, s. 504, ISBN 978-83-7506-845-0, OCLC 802818812 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]